موسسه ی فرهنگ عترت ع

گروه اجتماعی: در نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت» که به همت ایکنا در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد، کارشناسان عنوان کردند که وقف برای حذف فاصله طبقاتی در جامعه تعبیه شده است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت»، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌ابوالفضل موسویان، عضو هیئت علمی گروه قرآن و معارف دانشگاه مفید و حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم به همت خبرگزاری قرآنی ایران در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد و کارشناسان مدعو به بیان نظارت خود در ارتباط با تشویق‌های قرآن در مورد وقف، راهکارهای نهادینه‌سازی این تشویق‌ها در جامعه و عملیاتی کردن آنها و چرایی خیرات نامیدن وقف پرداختند.
برای مشاهده قسمت اول این جا را کلیک کنید

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با تفاوت وقف با سایر خیرات در اسلام به مطالبی اشاره و اظهار کرد: خیرات جنبه عمل خوب و نیکی است که از انسان سر می‌زند و می‌خواهد این عمل در پرونده او برای آخرت و قیامت محفوظ بماند لذا یکی از شرایط وقف که در قرآن نیز بدان اشاره شده است: «لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى؛ صدقه‏هاى خود را با منّت و آزار، باطل مکنید» توجه به این نکته است که نباید کار خیر انسان با منت و اذیت دیگران همراه باشد که این باعث نابودی آن عمل خواهد شد.

وی ادامه داد: پیامبر (ص) در سفر خود به معراج این گونه بیان فرمودند که در شب معراج عده‌ای از ملائکه به ساخت بناهای رفیعی مشغول بودند؛ گاهی تند، گاهی با سرعت کمتر و گاهی نیز دست از کار می‌کشیدند و گاهی نیز خراب می‌کردند و در پاسخ به سؤال ایشان در مورد رفتار ایشان فرمودند: که این عمل ملائک به عمل انسان بستگی دارد، هر گاه که کار خوبی انجام دهد برای او بنایی را می‌سازند ولی اگر چنانچه بخواهد عمل خود را در جهتی غیر از خدا انجام دهد، موجب ابطال این عمل می‌شود.

وی ادامه داد: تفاوت وقف با سایر خیرات در ماندگاری وقف است، اگر ما کاری را انجام دهیم که این کار پس از ما همچنان باقی بماند به صدقه جاریه تعبیر می‌شود و این غیر از آن کار خیری است که دست یک نیازمند را گرفته و به یک نیاز فوری او پاسخ دهیم.

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با اشاره به این که در روایات وارده از امامان (ع) از وقف به عنوان صدقه یاد شده است، اظهار کرد: وقف یکی از مصادیق خیرات است که در قرآن نیز بدان اشاره شده و گاهی نیز وقف را با صدقه معادل دانسته‌اند؛ به طور مثال روایتی داریم که معاویه از امام حسین (ع) تقاضا می‌کند چشمه‌ای را که از جانب امیر‌المومنین (ع) برای خیرات وقف شده بود، به معاویه بفروشد.

وی ادامه داد: ایشان در پاسخ به سؤال معاویه این‌گونه فرموده‌اند: «انما تصدّق بها أبی، لیقی الله به وجه عن النّار و لست بائعهما بشیئ» و ظاهرا در این جا منظور دو چشمه بوده است و در این روایت شاهد چندین مسئله هستیم که یکی رعایت شرایط وقف و یکی هم معنای وقف و تفاوت وقف با سایر خیرات است.

این استاد حوزه در ادامه افزود: در این روایت امام (ع) «تصّدق» را به جای وقف به کار برده است و این گونه می‌فرمانید: که پدرم چشمه‌ای را برای این که در روز قیامت او را از آتش جهنم نگاه دارد صدقه (وقف) داد ــ که یکی از فلسفه‌های وقف نیز همین است ــ و بعد از آن می‌فرماید: که من هرگز چنین چیزی را نمی‌فروشم و از جمله رعایت شرایط وقف همین است که هرگز قابل فروش، معامله و یا هدیه نیست و یکی از تفاوت عقد وقف با دیگر عقود نیز در همین است که در وقف، موقوف علیه قابل انتقال و فروش نیست و معمولا این موضوع در وقف‌نامه‌ها نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد.

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با علت خیرات نامیدن وقف توسط مفسران گفت: در اصطلاح قرآن هر چیزی که با عمل نیک و ارزشمندی صورت گرفته باشد، تعبیر خیر برای آن به کار رفته است و طبعا کسی هم که وقف انجام می‌دهد، از آنجایی که تصمیم او بر این است که بنایی را از خود به جای بگذارد که این اثر مورد استفاده قرار بگیرد و نتیجه این عمل در آخرت شامل حال او شود، تعبیر خیر در قرآن برای آن به کار رفته است و لذا می‌توان وقف را به عنوان یکی از این موارد قلمداد کرد.

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با اشاره به این‌که وقف برای حذف فاصله طبقاتی در جامعه تعبیه شده است، اظهار کرد: مفسران در این زمینه می‌فرمایند از آن جایی که خیرات جمع محلی به الف لام است، در ادبیات عرب شامل همه ی خیرات می‌شود اعم از دنیوی و اخروی، واجب و مستحب و این کلمه با مشتقاتش 180 مرتبه در قرآن ذکر شده است.

وی با اشاره به اهداف وقف اظهار کرد: اهدافی که در وقف بدان اشاره شده است نشانگر خیر بودن این کار است که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون توسعه فرهنگ تعلیم و تعلم که با وقف مدرسه و مسجد و تأسیس کتابخانه محقق می‌شود، اشاره کرد و این از مهم‌ترین مصادیق خیرات است.

این استاد حوزه در ادامه گفت: توسعه اماکن مقدس که معارف مذهبی در آنها تبلیغ می‌شود، رفاه عمومی که با وقف در جامع محقق می‌شود، آب و آبیاری، اراضی و چشمه‌ها و سایر مواردی از این دست می‌تواند به رفاه عمومی جامعه منجر شود که از جمله اهداف وقف دانسته شده است.

وی افزود: به طور مثال در یکی از وقف‌نامه‌های امام علی (ع) این چنین آمده است که: بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ما تصّدق به علی بن ابیطالب و هو حیّ سویّ تصدّق بداره الّتی فی بنی‏زریق صدقة لا، تباع و لاتوهب حتّی یرثها الله یرث السّماوات و الأرض و اسکن هذه الصدّقة خالاته ما عشن و عاش عقبهنّ فاذا انقرضوا فهی لذوی الحاجة من المسلمین شهد الله. به نام خداوند بخشاینده‏ مهربان، این صدقه علی بن ابی‏طالب (ع) خانه‏ای که در قبیله رزیق به نام خداوند بخشنده‏ مهربان. این چیزی است که بنده خدا علی بن ابی‏طالب صدقه داده؛ در حالی که زنده و سلامت است. صدقه داد خانه‏ای را که در محله‏ «بنی‏زریق» است. کسی حق فروش و بخشش آن را ندارد. تا آن گاه [قیامت] که خدا [ی وارث آسمان‏ها و زمین] وارث آن‏ها شود و در این خانه‏ [وقفی] خاله‏هایش ساکن هستند تا مادامی که خود و اعقابشان زنده و موجودند. پس از انقراض آنان، [این خانه] در اختیار مسلمانان مستمند قرار می‏گیرد.

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با موانع وقف در جامعه اظهار کرد: این موانع در چند بعد قابل بررسی است یکی از این موارد به عمل و تجربه غلطی که در گذشته وجود داشته و مثل برخوردهای که در رژیم گذشته با موقوفات صورت می‌گرفته برمی‌گردد و مردم شاهد این بوده‌اند که گاهی این موقوفات از مسیر اصلی خود خارج می‌شده‌اند و این موضوع باعث ایجاد نوعی بدبینی در جامعه شده است.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از موانع عدم به روز رسانی موقوفات با نیازهای روز جامعه بوده است و وقف متناسب با نیازهای روز جامعه صورت نگرفته بود؛ چه بسا این موقوفات راه‌گشای برخی مشکلات در عصر خود بوده‌اند، اما این وقف در زمان ما قابل توجیه نیست.

وی در پایان افزود: یک جهت دیگر در این موضوع این است که متولیان وقف به شرایط وقف عمل نمی‌کردند و چه بسا متولی از موقوفه استفاده شخصی می‌کرده است و وقتی مردم با این دسته از موارد مواجه می‌شوند، باعث می‌شود تا مردم نسبت این موضوع بدبین شوند و نسبت به آینده موقوفات خود نگرانی پیدا کنند.

حجت الاسلام پاک‌نیا نیز در این ارتباط اظهار کرد که یکی از موانع موجود در عدم اعتماد به متولیان امر بوده است و مانع دیگر عدم اطلاع ثروتمندان به اثرات و برکات وقف است، همچنین نیز به روز نبودن موقوفات و عدم تناسب با نیازهای روز جامعه از دیگر موانع و آسیب‌های این حوزه است.

وی در خاتمه گفت: از جمله این عوامل داشتن برکات محض معنوی موقوفات است که آن چه باعث می‌شد تا در زمان گذشته با آغوش باز آن را می‌پذیرفتند و از آن استقبال می‌کردند، آشنایی مردم با برکات و آیات قرآن و فهم این نکته برای آنها بود، ولی متأسفانه این موضوع امروزه برای مردم توضیح داده نمی‌شود و مردم اطلاع چندانی در این باره ندارند.