به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، چهارم شعبان سالروز ولادت حضرت ابوالفضل عباس(ع)، اسوه فضیلت و غیرت است؛ شخصی که شجاعت، ایثارگری، مسئولیت‌پذیری، وفاداری، شهادت‌طلبی، معرفت‌افزایی و ولایت‌مداری همه از او معنا گرفته‌اند. وجودی که در تمام ابعاد زندگی در جهت رضای حق گام برمی‌داشت تا جایی که امام صادق(ع) در زیارتی، از ایشان به‌عنوان «عبدصالح» یاد کرده‌اند؛ فردی که هر چند معصوم نیست اما بزرگی و فداکاری‌های او سبب شده است جایگاهی کم‌نظیر در تاریخ اسلام نصیب خود کند. گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام عبدالکریم پاک‌نیا، استاد حوزه و پژوهشگر سیره اهل بیت(ع) در سالگشت ولادت باب‌الحوائج(ع) درباره شخصیت ایشان است که از نظر می‌گذرانید.

* از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده حضرت ابوالفضل العباس(ع)، جایگاه علمی و معرفتی ایشان است؛ لطفاً در این باره برایمان بگویید.

از جنبه‌های علمی حضرت عباس(ع) آثار زیادی مانند سایر امامزادگان نظیر حضرت عبدالعظیم حسنی و... در دسترس نداریم، اما نشانه‌ها و روایاتی وجود دارد که حاکی است ایشان در عصر خود مقام علمی والایی داشتند؛ زیرا در دامان علم تربیت شده بودند. از روایات بسیار مشهور در این زمینه می‌توان به کتاب العباس نوشته مرحوم سید عبدالرزاق بن محمد موسوی مقرم اشاره کرد که می‌نویسد: عباس کوچک هر روز گوهری گرانقدر از معارف بی‌کران پدر و برادران به دست می‌آورد و همراه با سخنان تشویق‌آمیز مادر، سعی بیشتری در فراگیری آموزه‌های آسمانی می‌کرد؛ به‌گونه‌ای که امیرمؤمنان علی(ع) جلوه‌های پرورش فرزند خود را در علم و معرفت، این‌گونه توصیف می‌نمود: «إن ولدی العباس زق العلم زقا؛ همانا فرزندم عباس در کودکی علم آموخت و بسان کبوتری که بچه خود را آب و غذا می‌دهد، این‌گونه از من معارف را فرامی‌گرفت.» این بیان حکایت می‌کند که حضرت عباس(ع) در دوران خردسالی، در دامان علم و حکمت رشد کرده است.

همین طور در کتاب فرسان الهیجاء در شأن حضرت ابوالفضل العباس(ع) گفته شده است: «إنه کان من فقها أولاد الأئمه»، یعنی حضرت ابوالفضل(ع) از عالمان فقیه فرزندان امامان می‌باشد. علاوه بر تمام این موارد، احادیث و خطبه پرمعنایی که ایشان در سال 60 هجری قمری قرائت کردند نشان از جایگاه علمی والای او دارد. رجزهای پرمفهوم ایشان در روز عاشورا نیز سرشار از حکمت است.

* به باور شما هم‌عصر بودن و رشد این حضرت در کنار سه امام معصوم تأثیری در رسیدن ایشان به این جایگاه و ارتقای شخصیت‌شان داشت؟

حتماً همین طور است؛ حضرت عباس حدود 15 سال با پدرش امیرالمؤمنین(ع)، 9 سال با برادرش امام حسن(ع) و 11 سال با امام حسین(ع) زندگی کرد؛ البته ایشان حدود 12 سال از امام سجاد(ع) بزرگ‌تر بود و از محضر ایشان نیز بهره برد. اوصافی که از این بزرگوار شنیده و روایت می‌شود همه به دلیل مأنوس بودن با این معصومان است. در زمان علی(ع) درس‌های گهرباری در زمینه اخلاقی، اجتماعی و... به ایشان منتقل شد. آخرین سخنان و وصیت حضرت علی(ع) در شب بیست و یکم ماه رمضان حکایت از اهمیت و مقام والای او دارد. علی(ع) به او وصیت کرد: «ای عباس! در کنار برادرت حسین بمان که مظلوم‌تر از مظلومیت برادرت نیست». در زیارتنامه‌ای هم که برای او از امام صادق(ع) آمده، ذکر شده است: «سلام بر تو ای بنده شایسته حق و مطیع امر خدا و رسول خدا و مطیع امیرالمؤمنین و حضرت حسن و حسین صلوات‌الله و سلامه علیهم». حضرت عباس(ع) آنچنان از امامان بزرگوار بهره برد و به مقام والایی رسید که امام حسین(ع) در روز تاسوعا فرمودند: «برادرم عباس، جانم به فدایت».

* حضرت سجاد(ع) در روایتی فرموده‌اند: «همه شهدا در روز قیامت غبطه مقام ابوالفضل العباس را می‌خورند» شما علت رسیدن به این جایگاه را چه می‌دانید؟

از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت عباس(ع) داشتن معرفت بود. او آنچنان معرفت داشت که ذره‌ای در اطاعت از امام خودش و موقعیتی که داشت کوتاه نیامد و به دلیل اینکه در وظیفه‌اش هیچ کوتاهی نکرد بین شهدا مقام ممتازی پیدا کرد. عباس(ع) بنده صالح و کاملی بود که مطیع خدا و رسول خدا(ص) و امامان هم‌عصر خود بود. بصیرت او سبب شد که شهادتش هم در اوج باشد؛ زیرا شهادت تمام فضائل اخلاقی را در بر می‌گیرد. عباس(ع) بنده صالح و موحدی بود که شهادت ثمره ایمان، معرفت، علم و ادب او به حساب می‌آمد. عبادت و سجده‌های طولانی او در تاریخ ماندگار است. تا جایی که در بحارالانوار نقل شده که قاتل آن حضرت پس از به شهادت رساندن ایشان می‌گوید: من مردی را که در وسط پیشانی او اثر سجده بود کشتم که نامش عباس بود. این ویژگی عباس برای تمامی شیعیان درس بزرگی است تا بندگی خدا را در رأس همه کارهای خود قرار دهند. وفاداری، معرفت، جانفشانی، ایثارگری و در نهایت شهادت او موجب شد در بین شهدا مقام ممتازی پیدا کند. به همین دلیل گفته می‌شود همه شهیدان عالم وجود در روز قیامت آرزو می‌کنند که ‌ای کاش مقام حضرت عباس(ع) را داشتند.

البته اگر حضرت عباس(ع) عظمتی پیدا کرد تنها به دلیل فداکاری نبود؛ بلکه شناخت، معرفت کامل و داشتن یقین به مقام ولایت در زمان خود و فداکاری در این راه زمینه‌ساز رسیدن به چنین مقامی بود. هنگامی که امام صادق(ع) می‌خواهد از عموی خود یاد کند، با وجود فضیلت‌های بسیار حضرت عباس(ع) در مورد ایشان می‌فرماید: «کان نافذ البصیره». یعنی اوج شخصیت و مقام معنوی حضرت عباس(ع) به دلیل بصیرت نافذ ایشان است و جانفشانی در راه برادر ثمره داشتن چنین بصیرتی بود.

به بصیرت حضرت عباس(ع) اشاره کردید؛ در این باره بیشتر برایمان توضیح می‌دهید؟

بصیرت یعنی ایشان ذره‌ای در ولایت‌مداری و امام‌شناسی تردید نداشتند. این در حالی است که می‌دانیم همه فرزندان ائمه(ع) در فتنه‌ها سربلند نبودند، اما حضرت عباس(ع) در امتحان‌ها و مراحل مختلف آنچنان از خود بصیرتی نشان می‌داد که همه متعجب می‌شدند. رد امان‌نامه شمر بن ذی‌الجوشن در عصر روز نهم محرم توسط عباس(ع) از مواردی است که نشان از بصیرت والای او داشت و حکایت از این دارد که در حوادثی که پیش آمد ذره‌ای اشتباه نکرد و به همین دلیل الگو و اسوه بابصیرتان معرفی شد. او در سلوک دینی خود لحظه‌ای درنگ نکرد و راه مستقیم را گم نکرد زیرا که او فرزند راه مستقیم خدا، علی(ع) است به همین دلیل او را نافذالبصیره می‌شناسیم.

بیشتر شناختی که از حضرت عباس(ع) داریم مربوط به واقعه عاشوراست؛ پیش از آن چه گزارش‌هایی از ایشان در تاریخ وجود دارد؟

واقعه کربلا و رشادت‌های علمدار آن اوج زندگی آن حضرت بود اما پیش از آن هم موارد بسیاری ذکر شده است. در کتاب معارف‌السبطین آمده است که «عباس(ع) فردی است که از نظر سیره و سیما شباهت بسیاری با امام علی(ع) دارد و همانند برادرانش در دوره حکومت امیرالمؤمنین در رکاب ولی جامعه بود. عباس(ع) در روزهای سخت صفین با وجود سن کم، در صحنه بود و در گزارش‌های روایی و تاریخی آمده که وارد نبرد شد و تنی چند از سربازان معاویه را از پای درآورد. نیز گفته شده که عباس(ع) در کنار برادرش حسین(ع) در صفین برای دور ساختن دشمن از فرات و آوردن آب حضور داشته است.»

علاوه بر آن او در عصر امامت امام حسن(ع) موضعی موافق امام داشت و پس از بازگشت امام حسن(ع) به مدینه در کنار او به یاری نیازمندان شتافت. او همانند پدر، ایتام گرسنه را سیر می‌کرد، برهنگان را می‌پوشانید، پیادگان را سوار می‌کرد و زیردستان و ضعیفان را نوازش و دستگیری می‌کرد. در مرام عباس(ع) اطاعت محض از امام عصر خودش وجود دارد. او در هنگام امامت امام حسن(ع) مانند یک پیرو کامل، فرموده امام را اطاعت کرد و سکوت عالمانه و امام‌گونه را ترجیح داد. وفاداری حضرت عباس(ع) به تصمیم امام حسن(ع)، همانند وفاداری او در قیام عاشورا و تصمیم امام حسین(ع) است. حرکتی که برگرفته از مکتب علوی و سیره نبوی است.

منبع: روزنامه قدس