موسسه ی فرهنگ عترت ع

گروه اجتماعی: حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه و مؤلف کتب حوزوی، با ارسال مقاله‌ای به خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) به بیان موانع و راهکارهای پیش‌روی سنت حسنه وقف پرداخت.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس سطوح عالی حوزه علمیه و مؤلف کتب حوزوی، با ارسال مقاله‌ای به گروه اجتماعی خبرگزاری ایکنا به بیان موانع و راهکارهای پیش‌روی سنت حسنه وقف پرداخت، متن این مقاله به شرح زیر است:

«مستندات وحیانی و روائی وقف در زمینه راهکارها، موانع و شرایط وقف

الف: راهکارهای ترویج وقف:

1 – توجه دادن و تبیین آیات وقف به متمولین متدین:

اگر ما بتوانیم مردم را از فوائد بیشمار معنوی و مادی وقف آگاه سازیم، قطعاً نتیجه مثبت خواهیم گرفت چرا که وقتی مردم معتقد با شنیدن کلام خدای سبحان و باور کردن وعده‌های قرآن و اهل بیت (ع) مشتاقانه از جان و مال و فرزندان خود می‌گذرند مطمئناً در وقف اموال نیز پیش‌قدم خواهند شد.

برخی از آیات وقف عبارتند:

- الْمَالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرٌْ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَ خَیرٌْ أَمَلًا؛ (کهف: 46) مال و فرزند، زینت زندگى دنیاست و باقیات صالحات [ارزشهاى پایدار و شایسته مانند وقف‏] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش‏تر است!

- وَ یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْاْ هُدًى وَ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرٌْ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَ خَیرٌْ مَّرَدًّا؛ ( مریم: 76 ) (امّا) کسانى که در راه هدایت گام نهادند، خداوند بر هدایتشان مى‏افزاید و آثار شایسته‏اى که (از انسان) باقى مى‏ماند، ثوابش در پیشگاه پروردگارت بهتر، و عاقبتش خوبتر است!

- عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَت؛ (انفطار: 5) (در آن زمان) هر کس مى‏داند آنچه را از پیش فرستاده و آنچه را براى بعد گذاشته است.

- فَاقْرَءُواْ مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّکَوةَ وَ أَقْرِضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِکمُ مِّنْ خَیرٍْ تجَِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیرًْا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا؛ (مزمل: 20) پس به اندازه‏اى که براى شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خدا «قرض الحسنه» دهید [در راه او انفاق نمایید] و (بدانید) آنچه را از کارهاى نیک براى خود از پیش مى‏فرستید نزد خدا به بهترین وجه و بزرگترین پاداش خواهید یافت‏.

- لَّیْسَ الْبرَِّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَاکِنَّ الْبرَِّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَْخِرِ وَ الْمَلَئکَةِ وَ الْکِتَابِ وَ النَّبِیِّنَ وَ ءَاتىَ الْمَالَ عَلىَ‏ حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبىَ‏ وَ الْیَتَامَى‏ وَ الْمَسَاکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائلِینَ وَ فىِ الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتىَ الزَّکَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَ الصَّابرِِینَ فىِ الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُوْلَئکَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَئکَ هُمُ الْمُتَّقُون؛ َ( 177: بقره) نیکوکارى آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و [یا] مغرب بگردانید، بلکه نیکى آن است که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانى‏] و پیامبران ایمان آوَرَد، و مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‏ماندگان و گدایان و در [راهِ آزاد کردن‏] بندگان بدهد، و نماز را برپاى دارد، و زکات را بدهد، و آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفادارانند و در سختى و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند آنانند کسانى که راست گفته‏اند، و آنان همان پرهیزگارانند.

- لَن تَنَالُواْ الْبرَِّ حَتىَ‏ تُنفِقُواْ مِمَّا تحُِبُّونَ وَ مَا تُنفِقُواْ مِن شىَ‏ْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ؛ (آال‌عمران: 92) هرگز به (حقیقت) نیکوکارى نمى‏رسید مگر اینکه از آنچه دوست مى‏دارید، (در راه خدا) انفاق کنید و آنچه انفاق مى‏کنید، خداوند از آن آگاه است.

- الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواْ مَنًّا وَ لَا أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُون؛ ( بقره: 262) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏کنند، سپس به دنبال انفاقى که کرده‏اند، منت نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى دارند، و نه غمگین مى‏شوند.

2- بیان سیره و سخن اهلبیت (ع) در این زمینه:

از آنجائی که مردم متدین جامعه اهلبیت (ع) را به عنوان الگوی کامل پذیرفته‌اند راه و روش آن گرامیان برای مردم از اهمیت والائی برخوردار است؛ به این جهت بیان سیره و سخن آنان تأثیر به سزائی در تمایل مردم به سوی وقف خواهد داشت. به عنوان نمونه به یکی از وقفها و آداب و شرایط آن در سیره علی (ع) اشاره می‌کنیم:

علی (ع) خانه‌اش را در مدینه به نیازمندان وقف کرد؛ امام صادق (ع) در این رابطه فرمود: « تَصَدَّقَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (ع) بِدَارِهِ الَّتِی فِی الْمَدِینَةِ فِی بَنِی زُرَیْقٍ فَکَتَبَ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* هَذَا مَا تَصَدَّقَ بِهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ هُوَ حَیٌّ سَوِیٌّ تَصَدَّقَ بِدَارِهِ الَّتِی فِی بَنِی زُرَیْقٍ صَدَقَةً لَا تُبَاعُ وَ لَا تُوهَبُ وَ لَا تُورَثُ حَتَّى یَرِثَهَا اللَّهُ الَّذِی یَرِثُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَسْکَنَ هَذِهِ الصَّدَقَةَ خَالاتِهِ مَا عِشْنَ وَ عَاشَ عَقِیبُهُنَّ فَإِذَا انْقَرَضُوا فَهِیَ لِذَوِی الْحَاجَةِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ شَهِدَ اللَّه‏؛ أمیر‌المؤمنین على بن ابیطالب (علیه‌السّلام) خانه خود را که در محله بنى‌زریق مدینه بود، وقف کرد، وقفنامه‏اش را این گونه انشاء فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ ، این چیزیست که على بن ابیطالب در حال حیات و سلامت خود آن را وقف کرده است، او خانه خود که در محلّه بنى‌زریق [1] واقع است، بصورت وقفى درآورده است، که بفروش نمیرود، و بخشیده نمی‌شود، و به ارث برده نمی‌گردد، تا وقتى که خداى وارث آسمان‌ها و زمین آن را به ارث ببرد، و او خاله‏هایش را در آن موقوفه سکونت داده است، تا هر زمان که ایشان و اعقابشان زندگى کنند، پس چون ایشان منقرض شوند این خانه به نیازمندان از مسلمین تعلّق دارد. خدا و فلان و فلان بر این وقف شهادت داده‏اند.[2]

البته در این زمینه نمونه‌های متعددی وجود دارد.

3 - مشخص کردن نیاز‌های روز جامعه:

سومین راهکار می‌تواند روشن شدن مصادیق وقف در عصر ما باشد، یعنی علاوه بر اینکه با آیات و روایات مردم به سوی وقف ترغیب می‌شوند، باید نمونه‌های عینی نیازهای جامعه را در مقابلشان قرار داد تا آنان ضمن با علاقه‌ای که به وقف پیدا کرده‌اند مشکلات و نیاز‌ها را لمس نمایند و در این راه قدم‌هایی بردارند. و برای دنیا و آخرت خود و نسل آینده‌شان در این زمینه تلاش کنند.

4 – مطمئن کردن مردم به آینده موقوفات:

مردم نباید در مورد عملکرد متولیان وقف تردید داشته باشند؛ آنان باید اطمینان کامل پیدا کنند که اموال موقوفه انان پایمال نخواهد شد و در مسیر ارزشی خود استفاده می‌شود. همچنانکه خداوند متعال پایداری و سود اخروی آنرا تضمین فرموده، متولیان وقف نیز با عملکرد مخلصانه این را ثابت کنند.

بنابراین عدم اطلاع از بهره‌های مادی و معنوی وقف و عدم اطمینان بهره‌گیری صحیح و رعایت نکردن آداب وقف، از موانع مهم تمایل به وقف کردن در عصر ماست.

ب - آداب، شرایط و موانع وقف و واقف:

1- از اموال دوست‌داشتنی و محبوب: قرآن در این باره می‌فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْ‏ءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلیمٌ؛ (آل عمران / 92) هرگز به (حقیقت) نیکوکارى نمى‏رسید مگر اینکه از آنچه دوست مى‏دارید، (در راه خدا) انفاق کنید و آنچه انفاق مى‏کنید، خداوند از آن آگاه است.» وقف هم که یکی از بهترین مصادیق بِّر و نیکوکاری است حتما باید از اموال محبوب و دوست‌داشتنی واقف باشد و گرنه اموال بی‌خاصیت و بی‌ارزش در نزد خداوند چندان جایگاهی ندارد.

اموالی را هم که در دسترس انسان بوده و الآن از کف‌اش بیرون می‌رود و او از روی ناچاری آنرا وقف می‌کند فایده‌ای ندارد.

2- پاک بودن منابع:

پول حرام و اموال غیر مشروع از مهمترین موانع وقف است و هرگز پذیرفته نمی‌شود. قرآن می‌فرماید: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ؛» (مائده / 27) همانا کارهای نیک و اعمال صالح و خیرات همانند وقف باید از منابع پاک و حلال و خالصِ واقف باشد و گرنه نه تنها ثمره و بهره‌ای برای واقف نخواهد داشت بلکه بر عکس موجب گناه و عذاب اخروی و مصداق اکل مال به باطل خواهد بود.

سخن مهم امام حسین (ع) در این باره:

هنگامی که به امام حسین (ع) خبر دادند «عبدالله بن عامر» - از کارگزاران بنی امیه - چنین و چنان وقف کرده و عدّه زیادی برده آزاد کرده است، فرمود: «مثل عبدالله بن عامر همانند کسی است که از حاجیان و راهیان خانه خدا سرقت کرده و سپس اموال دزدی را صدقه می‌دهد.» آنگاه افزود: «إِنَّمَا الصَّدَقَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَةُ مَنْ عَرِقَ فِیهَا جَبِینُهُ وَ اغْبَرَّ فِیهَا وَجْهُهُ؛ [3] صدقه پاکیزه، صدقه کسی است که در راه کسب آن پیشانی‌اش عرق کرده و صورتش غبارآلود شده است.»

وقتی از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: «منظور حضرت سید‌الشهداء (علیه‌السلام) چه کسی بوده است؟» فرمود: «علی بن ابیطالب (علیه‌السلام).» ماجرای دزدی و صدقه در زمان امام صادق (ع) و ماجرای زنی که به او گفته شد: «لَکَ الْوَیْلُ لَا تَزْنِی وَ لَا تَتَصَدَّقِی‏»

3 - پاک و خالص بودن نیت واقف:

نیت‌های آلوده، و اعمال ناپاک، و قلب تاریک‏ مانع پذیرش عمل وقف است. همچنین ریا، محروم کردن ورثه اهل از حق خود قرآن، وقف اموال دیگران، وقف بیت‌المال بدون اجازه حاکم شرع و به طور کلی داشتن انگیزه‌های الهی مانع عمل وقف خواهد بود.

خداوند در این زمینه می‌فرماید: « قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکُمْ إِنَّکُمْ کُنْتُمْ قَوْماً فاسِقینَ؛ (توبه / 53) بگو: انفاق کنید ( خیرات کنید ، وقف و احسان کنید ) خواه از روى میل باشد یا اکراه، هرگز از شما پذیرفته نمى‏شود چرا که شما قوم فاسقى بودید!»

4 - منت نگذاشتن در وقف:

از دیگر شرایط وقف منت نگذاشتن به جامعه و افراد آن می‌باشد و گرنه عمل خیر باطل خواهد شد. قرآن درباره این شرط وقف می‌فرماید: «الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواْ مَنًّا وَ لَا أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ ( 262 : بقره ) کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏کنند، سپس به دنبال انفاقى که کرده‏اند، منت نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى دارند، و نه غمگین مى‏شوند.»

امام سجاد (ع) هم در دعای خود در صحیفه سجادیه، (دعای 20 ) می‌فرماید: «أَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَى یَدِیَ الْخَیْرَ وَ لَا تَمْحَقْهُ بِالْمَن‏؛ خداوندا! انجام کارهای خیر (همانند وقف) را برای مردم، به دست من اجرا کن و خدمات نیکم را با منت‌گذاری ضایع مگردان.»

--------------------------------------------------------------------------------

[1] - بنو زریق طائفه‏اى از انصار در مدینه‏اند.

[2] - من‏ لا یحضره ‏الفقیه ج:4 ص: 248

{3] - مستدرک الوسائل ج 7، ص 244، ح 42- باب استحباب الصدقة بأطیب المال

گروه اجتماعی: مدرس حوزه علمیه قم در تشریح جایگاه وقف به عملکرد حضرت علی(ع) و ائمه اطهار اشاره کرد و کفت: ائمه (ع) با وقف نیازهای جامعه را برطرف می‌کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) در بخش نخست سخنان خود با اشاره به آیات و روایاتی که در مورد وقف وجود دارد آن را یکی از عباداتی دانست که حضرت علی (ع) و سایر ائمه اطهار به آن اقدام کرده و وقف کردن را راهی برای مصون ماندن از آتش جهنم معرفی می‌کردند، سپس وی به تفسیر چند آیه از قرآن کریم در مورد وقف اشاره کرد و ان را مصداق کامل صدقه جاریه عنوان کرد.
قسمت اول مصاحبه را اینجا بخوانید

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا در ادامه مصاحب? خبرنگار ایکنا با اشاره به روایتی از وقف حضرت علی (ع) گفت: پس از حفر قنات شخصی نزد حضرت آمد تا جوشش چشمه را به وی مژده دهد، حضرت علی (ع) فرمود باید به کسانی مژده دهید که از این چشمه بهره‌مند خواهند شد چرا که این وقف قطعی برای حاجیان خانه خدا و رهگذران راه‌ خدا است، فروخته نمی‌شود، بخشوده نمی‌شود و کسی نمی‌تواند آن را به ارث ببرد و هر کس آن را بفروشد یا ببخشد لعنت خدا، فرشتگان و مردم به او باد و خداوند هیچ عملی را از او قبول نمی‌کند.

این مدرس حوزه علمیه قم با تأکید براینکه تمام ائمه (ع) در وقف کردن پیشرو بودند عنوان کرد: وقف‌هایی هم که ائمه انجام می‌دادند متنوع بوده، مثلاً آب چشمه برای رهگذران، زمین‌هایی که درآمد آن صرف فقرا و ایتام شود، باغ‌هایی که از میوه آن مردم استفاده کنند و ... ، امامان ما نیازهای جامعه را با وقف تأمین می‌کردند و اهداف فرهنگی و تعلیم و تعلم را در نظر داشتند چنانکه این کار را مسلمانان از اهل بیت یاد گرفتند.

وی ادامه داد: به علت نیازهای جامعه مقوله‌های وقف تعدد پیدا کرد چون وقف محدوده خاصی ندارد و می‌توان به تمام نیازهای جامعه وقف را سرایت داد مراد از وقف امری است که به رونق جامعه کمک کند، یکی از ویژگی‌های نظام حقوقی و اقتصادی اسلام همین است؛ وقف مدرسه، حوزه‌های علمیه، کتاب و کتابخانه که بعداً رایج شده و یا توسعه مراکز عبادی مثل مسجدی که ساخته و وقف می‌کردند یا محل معارف اسلامی برای عزاداری‌ها و یا رفاه عمومی و افتصادی مثل وقف قنات و آب و اراضی کشاورزی و بعدها توسعه مراکز بهداشتی و درمانی جامعه از جمله این تنوع‌ها است.

پاک‌نیا با تأکید بر آثار وقف، این آثار را دلیل مطرح شدن، پذیرش و ترویج وقف معرفی کرد و با اشاره به این آثار گفت: در اسلام وقف سنت حسنه‌ای است که فقر زدایی کرده، فاصله طبقاتی را کاهش می‌دهد. کسانی که ثروتمند هستند در راه احیاء فقرا و کمک به نیازمندان وقف می‌کنند که این اقدام عدالت اجتماعی را در پی دارد، این افراد از امکاناتی که خود برخوردارند دیگران را نیز برخوردار می‌کنند مخصوصاً مراکز آموزشی و از قبیل اینها که در حیطه مرفهین بوده که با وقف مراکز آموزشی، مدارس و امسال اینها آموزش را گسترش داده و طبقات پایین دست را بهره‌مند ساختند بدون اینکه کسی را تحقیر کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که فرق وقف با سایر خیرات چیست تصریح کرد: فرق اطعام و سایر خیرات با وقف این است که در اطعام ممکن است فرد تحقیر شود اما در وقف مثل وقف یک‌کتابخانه عمومی افراد از این موقوفه استفاده می‌کنند بدون اینکه تحقیر شوند حتی ممکن است واقف از دنیا رفته باشد، در وقف روح برادری، ایمان، تعاون و اعتماد به دیگران زنده می‌شود و اسلام به اینها نظر داشته و در وقف نامه‌های اهل بیت هم دیده می‌شود که وقف موجب نجات از آتش است.

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا  در تفسیری زیبا وقف را محبت گذشتگان به آیندگان عنوان کرد و گفت: وقتی می‌بینیم فردی 500 سال پیش مدرسه‌ای را وقف کرده این یعنی نسل گذشته به ارتقاء نسل آینده علاقه خاصی داشته است.

خبرنگار ایکنا از حجت‌الاسلام پاک نیا سؤال کرد چه موانع و مشکلاتی پیش‌روی وقف وجود دارد که وی پاسخ داد: یکی از موانع مطلع نبودن افراد از برکات وقف است، اگر کسانی که امکاناتی دارند از ثواب وقف مطلع باشند و بدانند که این کار علاوه بر آبادی دنیای آنها آخرت آنها را نیز آباد می‌کند، همچنین بهره‌ای که به جامعه می‌رسد و سعادت آیندگان به وسیله این وقفی که انجام می‌شود تأمین می‌شود را بدانند، حتماً اقدام به وقف می‌کنند.

وی ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات پیش روی ترویج وقف و عمومیت یافتن آن در جامعه این است که بعضی‌ها راه مطمئنی برای وقف کردن پیدا نمی‌کنند و نمی‌دانند که موقوفه خود را به دست که به دست چه کسانی بسپارند و چه کسی را متولی کنند که وقفشان به ثمر بنشیند، از سوی دیگر در طول تاریخ برخی از متولیان از موقوفات سوء استفاده کرده‌اند، اکنون نیز گاهی در اخبار مطرح می‌شود که متولیان موقوفه را از اهداف اصلی واقف منحرف کرده‌اند. شاید افراد راه‌های مطمئن، جاها و متولیان مطمئن پیدا نمی‌کنند.

پاکنیا اضافه کرد: سومین مسئله‌ای که در همه انسان‌ها وجود دارد، دوست داشتن مال و اموال است برخی فکر می‌کنند با وقف کردن، این اموال از دست می‌رود در حالی که نمی‌دانند این وقف کردن چه آثار خوبی دارد و این دوستی مال ممکن است باعث وقف نکردن برخی شود.

وی در پاسخ به این سؤال که چگونه فرهنگ وقف را در جامعه ترویج کنیم؟ و مسئولیت این کار بر عهد? چه کسانی است؟ گفت: تمام مراکز فرهنگی در این زمینه مسئولند، باید این همه احادیث و آیات و روایاتی که به وقف تحریک و تشویق می‌کند، مطرح شود و یکی از این اقدامات خوب انجام مصاحبه و نوشتن مقاله است که این اطلاعات به گوش مخاطبین برسد.

مدیر نشر فرهنگ اهل بیت (ع) با ابراز تأسف از اینکه در جامعه ما وقف همه‌گیر نشده است گفت: مسئله وقف فقط در مراکز و زمان‌های خاص مطرح می‌شود در حالی که روایاتی که ما در مورد وقف اهل بیت داریم باید در جامعه کاملاً آشکار، مطرح و محرز باشد. و مردم باید بدانند که جایگاه وقف به حدی است که خداوند در آیه 177 سوره بقره می‌فرماید: «آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ، که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانى] و پیامبران ایمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‏ماندگان و گدایان و در [راه آزاد کردن] بندگان بدهد و نماز را برپاى دارد و زکات را بدهد و آنان که چون عهد بندند به عهد خود وفادارانند و در سختى و زیان و به هنگام جنگ شکیبایانند آنانند کسانى که راست گفته‏اند و آنان همان پرهیزگارانند» یعنی خداوند در کنار نماز و زکات وقف را مطرح می‌کند و آن را از علائم ایمان و صداقت معرفی می‌کند، یعنی کسی که واقعاً ایمان آورده.

وی با انتقاد از عملکرد رسانه‌ها در زمینه ترویج وقف تصریح کرد: الان در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی ما مسئله وقف اصلاً مطرح نمی‌شود و حتی اشاره‌ای هم به این مسئله نمی‌شود که این مدرسه و مسجد وقف فلان کس بوده.

گروه اجتماعی: یک استاد حوزه علمیه قم در تشریح وقف و جایگاه آن در اسلام، گفت: حضرت علی (ع) و سایر ائمه اطهار وقف را به صورت عبادت مطرح می‌کنند که در روز قیامت ذخیره‌ای برای آن‌ها باشد.

حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس حوزه علمیه قم، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) در تشریح جایگاه وقف در قرآن کریم و روایات اسلامی، گفت: در قرآن کلمه وقف به کار برده نشده است، اما واژه‌ها و عبارات عامی داریم که یکی از موارد آن‌ها را می‌توانیم وقف بدانیم مثل کلمه خیرات که در قرآن آمده، قرآن انسان را به خیرات تشویق می‌کند و می‌فرماید که «فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ» یا اینکه در آیه 61 سوره مؤمنون می‌فرماید: «أُوْلَئِکَ یُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ؛ آنانند که در کارهاى نیک شتاب مى‏ورزند و آنانند که در انجام آنها سبقت مى‏جویند»؛ خیرات یک واژ? عام است که هم شامل؛ تعاون، انفاق، اطعام، احسان و کلاً هر موردی که انسان برای رضای خدا قدم بر می‌دارد می‌شود و یکی از این موارد خیرات، وقف است.

وی ادامه داد: لذا می‌توان گفت که قرآن انسان را به همه خیرات از جمله این نوع خاص یعنی وقف تشویق می‌کند و حتی می‌فرماید: مومنین کسانی هستند که در خیرات سرعت به خرج می‌دهند و با هم مسابقه می‌دهند.

وی گفت: علاوه بر اینکه قرآن ما را به انجام تمام خیرات از جمله وقف تشویق می‌کند، آیات دیگری نیز داریم که تقریباً به وقف با معنای خاص فقهی اشاره دارد، از جمله آیه 46 سوره کهف که می‌فرماید: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا» مال و فرزند زینت زندگی دنیا است اما باقیات‌الصالحات که یک مورد آن یقیناً وقف است و انسان می‌تواند آن را به عنوان مصداق کامل وقف بیان کند، ارزش‌های پایدار و شایسته‌ای است که انسان برای خدا انجام می‌دهد؛ قرآن می‌فرماید ثواب این نوع کار نزد خدا بیشتر و امید ‌بخش‌تر است.

وی با تأکید بر اینکه وقف یک نوع عبادت خاص است، گفت: در مورد وقف که یک نوع عبادت است قصد قربت لازم است و ما می‌توانیم آن را نوعی عبادت تلقی کنیم، چون در روایات آمده است که وقتی امیر‌المومنین(ع) وقفی را انجام می‌داد، در وقف‌نامه اینگونه می‌نوشت؛ که علی این چشمه را وقف کرده تا اینکه خداوند او را از آتش جهنم نجات دهد. ایشان و سایر ائمه وقف را به صورت عبادت مطرح می‌کنند که در روز قیامت ذخیره‌ای برای آن‌ها باشد.

مدرس حوزه علمیه قم، در تشریح تفاوت وقف با سایر خیرات، عنوان کرد: وقف نسبت به خیرات دیگر امتیازاتی دارد، از جمله اینکه ماندگارتر است. وقفی که در اصطلاح فقهی ما به کار رفته است برای آینده است، ممکن است فردی در طول زندگی خود اطعامی انجام دهد اما این کار ماندگار نیست و وقف اهداف خاصی را دنبال می‌کند که در آینده تحقق می‌یابد.

وی با بیان این‌که در روایات آمده که مفهوم صدقه جاریه همان وقف است، بیان کرد: البته مفهوم صدقه عام است، امام صادق (ع) در روایتی فرموده است که تمام نیکی‌هایی که انسان انجام می‌دهد صدقه است، اما آن صدقه‌ جاریه وقف است که بعد از فوت انسان همچنان جریان دارد.

پاک‌نیا ادامه داد: در روایت دیگری امام صادق(ع) می‌فرمایند: پرونده اعمالش انسان بسته می‌شود، الا کسی که صدقه جاریه داده باشد یا علم و اندیشه نافعی از خود باقی گذاشته باشد و یا فرزند صالحی داشته باشد. در قرآن هم به این مسئله اشاره شده است که یکی از موارد صدقه، صدقه جاریه است.

ادامه دارد...