موسسه ی فرهنگ عترت ع

گروه اجتماعی: در نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت» که به همت ایکنا در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد، کارشناسان عنوان کردند که وقف برای حذف فاصله طبقاتی در جامعه تعبیه شده است.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت»، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌ابوالفضل موسویان، عضو هیئت علمی گروه قرآن و معارف دانشگاه مفید و حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم به همت خبرگزاری قرآنی ایران در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد و کارشناسان مدعو به بیان نظارت خود در ارتباط با تشویق‌های قرآن در مورد وقف، راهکارهای نهادینه‌سازی این تشویق‌ها در جامعه و عملیاتی کردن آنها و چرایی خیرات نامیدن وقف پرداختند.
برای مشاهده قسمت اول این جا را کلیک کنید

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با تفاوت وقف با سایر خیرات در اسلام به مطالبی اشاره و اظهار کرد: خیرات جنبه عمل خوب و نیکی است که از انسان سر می‌زند و می‌خواهد این عمل در پرونده او برای آخرت و قیامت محفوظ بماند لذا یکی از شرایط وقف که در قرآن نیز بدان اشاره شده است: «لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَى؛ صدقه‏هاى خود را با منّت و آزار، باطل مکنید» توجه به این نکته است که نباید کار خیر انسان با منت و اذیت دیگران همراه باشد که این باعث نابودی آن عمل خواهد شد.

وی ادامه داد: پیامبر (ص) در سفر خود به معراج این گونه بیان فرمودند که در شب معراج عده‌ای از ملائکه به ساخت بناهای رفیعی مشغول بودند؛ گاهی تند، گاهی با سرعت کمتر و گاهی نیز دست از کار می‌کشیدند و گاهی نیز خراب می‌کردند و در پاسخ به سؤال ایشان در مورد رفتار ایشان فرمودند: که این عمل ملائک به عمل انسان بستگی دارد، هر گاه که کار خوبی انجام دهد برای او بنایی را می‌سازند ولی اگر چنانچه بخواهد عمل خود را در جهتی غیر از خدا انجام دهد، موجب ابطال این عمل می‌شود.

وی ادامه داد: تفاوت وقف با سایر خیرات در ماندگاری وقف است، اگر ما کاری را انجام دهیم که این کار پس از ما همچنان باقی بماند به صدقه جاریه تعبیر می‌شود و این غیر از آن کار خیری است که دست یک نیازمند را گرفته و به یک نیاز فوری او پاسخ دهیم.

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با اشاره به این که در روایات وارده از امامان (ع) از وقف به عنوان صدقه یاد شده است، اظهار کرد: وقف یکی از مصادیق خیرات است که در قرآن نیز بدان اشاره شده و گاهی نیز وقف را با صدقه معادل دانسته‌اند؛ به طور مثال روایتی داریم که معاویه از امام حسین (ع) تقاضا می‌کند چشمه‌ای را که از جانب امیر‌المومنین (ع) برای خیرات وقف شده بود، به معاویه بفروشد.

وی ادامه داد: ایشان در پاسخ به سؤال معاویه این‌گونه فرموده‌اند: «انما تصدّق بها أبی، لیقی الله به وجه عن النّار و لست بائعهما بشیئ» و ظاهرا در این جا منظور دو چشمه بوده است و در این روایت شاهد چندین مسئله هستیم که یکی رعایت شرایط وقف و یکی هم معنای وقف و تفاوت وقف با سایر خیرات است.

این استاد حوزه در ادامه افزود: در این روایت امام (ع) «تصّدق» را به جای وقف به کار برده است و این گونه می‌فرمانید: که پدرم چشمه‌ای را برای این که در روز قیامت او را از آتش جهنم نگاه دارد صدقه (وقف) داد ــ که یکی از فلسفه‌های وقف نیز همین است ــ و بعد از آن می‌فرماید: که من هرگز چنین چیزی را نمی‌فروشم و از جمله رعایت شرایط وقف همین است که هرگز قابل فروش، معامله و یا هدیه نیست و یکی از تفاوت عقد وقف با دیگر عقود نیز در همین است که در وقف، موقوف علیه قابل انتقال و فروش نیست و معمولا این موضوع در وقف‌نامه‌ها نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد.

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با علت خیرات نامیدن وقف توسط مفسران گفت: در اصطلاح قرآن هر چیزی که با عمل نیک و ارزشمندی صورت گرفته باشد، تعبیر خیر برای آن به کار رفته است و طبعا کسی هم که وقف انجام می‌دهد، از آنجایی که تصمیم او بر این است که بنایی را از خود به جای بگذارد که این اثر مورد استفاده قرار بگیرد و نتیجه این عمل در آخرت شامل حال او شود، تعبیر خیر در قرآن برای آن به کار رفته است و لذا می‌توان وقف را به عنوان یکی از این موارد قلمداد کرد.

حجت‌الاسلام پاک‌نیا با اشاره به این‌که وقف برای حذف فاصله طبقاتی در جامعه تعبیه شده است، اظهار کرد: مفسران در این زمینه می‌فرمایند از آن جایی که خیرات جمع محلی به الف لام است، در ادبیات عرب شامل همه ی خیرات می‌شود اعم از دنیوی و اخروی، واجب و مستحب و این کلمه با مشتقاتش 180 مرتبه در قرآن ذکر شده است.

وی با اشاره به اهداف وقف اظهار کرد: اهدافی که در وقف بدان اشاره شده است نشانگر خیر بودن این کار است که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون توسعه فرهنگ تعلیم و تعلم که با وقف مدرسه و مسجد و تأسیس کتابخانه محقق می‌شود، اشاره کرد و این از مهم‌ترین مصادیق خیرات است.

این استاد حوزه در ادامه گفت: توسعه اماکن مقدس که معارف مذهبی در آنها تبلیغ می‌شود، رفاه عمومی که با وقف در جامع محقق می‌شود، آب و آبیاری، اراضی و چشمه‌ها و سایر مواردی از این دست می‌تواند به رفاه عمومی جامعه منجر شود که از جمله اهداف وقف دانسته شده است.

وی افزود: به طور مثال در یکی از وقف‌نامه‌های امام علی (ع) این چنین آمده است که: بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ما تصّدق به علی بن ابیطالب و هو حیّ سویّ تصدّق بداره الّتی فی بنی‏زریق صدقة لا، تباع و لاتوهب حتّی یرثها الله یرث السّماوات و الأرض و اسکن هذه الصدّقة خالاته ما عشن و عاش عقبهنّ فاذا انقرضوا فهی لذوی الحاجة من المسلمین شهد الله. به نام خداوند بخشاینده‏ مهربان، این صدقه علی بن ابی‏طالب (ع) خانه‏ای که در قبیله رزیق به نام خداوند بخشنده‏ مهربان. این چیزی است که بنده خدا علی بن ابی‏طالب صدقه داده؛ در حالی که زنده و سلامت است. صدقه داد خانه‏ای را که در محله‏ «بنی‏زریق» است. کسی حق فروش و بخشش آن را ندارد. تا آن گاه [قیامت] که خدا [ی وارث آسمان‏ها و زمین] وارث آن‏ها شود و در این خانه‏ [وقفی] خاله‏هایش ساکن هستند تا مادامی که خود و اعقابشان زنده و موجودند. پس از انقراض آنان، [این خانه] در اختیار مسلمانان مستمند قرار می‏گیرد.

حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با موانع وقف در جامعه اظهار کرد: این موانع در چند بعد قابل بررسی است یکی از این موارد به عمل و تجربه غلطی که در گذشته وجود داشته و مثل برخوردهای که در رژیم گذشته با موقوفات صورت می‌گرفته برمی‌گردد و مردم شاهد این بوده‌اند که گاهی این موقوفات از مسیر اصلی خود خارج می‌شده‌اند و این موضوع باعث ایجاد نوعی بدبینی در جامعه شده است.

وی در ادامه گفت: یکی دیگر از موانع عدم به روز رسانی موقوفات با نیازهای روز جامعه بوده است و وقف متناسب با نیازهای روز جامعه صورت نگرفته بود؛ چه بسا این موقوفات راه‌گشای برخی مشکلات در عصر خود بوده‌اند، اما این وقف در زمان ما قابل توجیه نیست.

وی در پایان افزود: یک جهت دیگر در این موضوع این است که متولیان وقف به شرایط وقف عمل نمی‌کردند و چه بسا متولی از موقوفه استفاده شخصی می‌کرده است و وقتی مردم با این دسته از موارد مواجه می‌شوند، باعث می‌شود تا مردم نسبت این موضوع بدبین شوند و نسبت به آینده موقوفات خود نگرانی پیدا کنند.

حجت الاسلام پاک‌نیا نیز در این ارتباط اظهار کرد که یکی از موانع موجود در عدم اعتماد به متولیان امر بوده است و مانع دیگر عدم اطلاع ثروتمندان به اثرات و برکات وقف است، همچنین نیز به روز نبودن موقوفات و عدم تناسب با نیازهای روز جامعه از دیگر موانع و آسیب‌های این حوزه است.

وی در خاتمه گفت: از جمله این عوامل داشتن برکات محض معنوی موقوفات است که آن چه باعث می‌شد تا در زمان گذشته با آغوش باز آن را می‌پذیرفتند و از آن استقبال می‌کردند، آشنایی مردم با برکات و آیات قرآن و فهم این نکته برای آنها بود، ولی متأسفانه این موضوع امروزه برای مردم توضیح داده نمی‌شود و مردم اطلاع چندانی در این باره ندارند.

گروه اجتماعی: در نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت» که به همت ایکنا در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد، بر این نکته تأکید شد که برای نهادینه سازی فرهنگ وقف در جامعه می‌توان آثار و برکات مادی و معنوی وقف را از خود آیات و روایت استخراج کنیم.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، نشست‌ «وقف در آئینه قرآن و سنت»، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌ابوالفضل موسویان، عضو هیئت علمی گروه قرآن و معارف دانشگاه مفید و حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، مدرس سطح عالی حوزه علمیه قم به همت خبرگزاری قرآنی ایران در مرکز پژوهش‌های قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار شد و این اساتید به بیان نظرات خویش در ارتباط با موضوع وقف در نگاه آیات و روایت پرداختند.

حجت‌الاسلام پاک‌نیا در این نشست با اشاره به اینکه برای نهادینه‌سازی این فرهنگ می‌بایست به آثار معنوی وقف اشاره کرد، افزود: برای این کار لازم است آثار و برکات مادی و معنوی وقف را از خود آیات و روایت استخراج کنیم و برای مخاطبان این آگاه سازی را انجام دهیم که وقف در وهله نخست ذخیره‌سازی و پس‌اندازی است که قرآن با ضماتنی مطمئن آن را بیان کرده است.

وی عنوان کرد: اگر تبیین شود وقتی انسان مالی از اموال خود وقف را ‌کند این ضمانت وجود دارد که مثلاً هفت برابر و یا 70 برابر اجر اخروی آن را بگیرد و قرآن نیز در این باره وعده‌هایی دارد، قطعا شاهد استقبال بیشتر در این زمینه خواهیم بود.

بر اساس گزارش ایکنا حجت‌الاسلام موسویان، عضو هیئت علمی دانشگاه مفید با اشاره به بیانات قرآن در ارتباط با موضوع وقف اظهار کرد: در مورد تشویق‌های وقف آیات زیادی در مورد باقیات الصالحات در قرآن وجود دارد که انسان کاری و یا چیزی را از خود به یادگار بگذارد که برای نسل‌های بعد باقی بماند.

وی افزود: این باقیات الصالحات در روایات به سه دسته تفکیک شده است؛ یک مورد این که انسان فرزندانی را از خود به جای بگذارد که این فرزندان منشا آثار خیری در جامعه باشند و از مواردی است که از انسان به عنوان باقیات الصالحات باقی می‌ماند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در ادامه عنوان کرد: دوم، سنت حسنه‌ای است که از انسان به جای بماند و این سنت حسنه مادامیکه که مورد توجه عاملانی که این کار را انجام می‌دهند قرار می‌گیرد، ثواب این سنت حسنه برای کسی که این سنت را بر جای گذاشته محسوب خواهد شد.

موسویان مورد سوم از آثار باقیات الصالحات در زندگی بشری را باقی‌گذاشتن اموالی از انسان دانست که آثار آن در دراز مدت باقی بماند و البته این موضوع متوقف به کسانی‌که توانایی مالی دارند نخواهد بود و ممکن است کسی آثار علمی از خود به جای بگذارد، که بیش از هزار سال این اثر باقی بماند و منشا اثرات خیر باشد.

وی به فعالیت‌هایی که فقهای شیعه در طول تاریخ انجام داده‌اند اشاره و اظهار کرد: کتاب‌های آنان بعد از گذشت هزار سال همچنان در اختیار محققان و دانشمندان قرار دارد و از آنها استفاده می‌شود و که این موارد را نیز می‌توان از باقیات الصالحات دانست.

وقف یکی از ویژگی‌های نظام حقوقی و اقتصادی دین مبین اسلام است

گزارش ایکنا حاکی است که در ادامه این نشست حجت‌الاسلام عبدالکریم پاک‌نیا، از مدرسان سطح عالی حوزه با اشاره به این که وقف یکی از مشخصات نظام حقوقی و اقتصادی اسلام است، افزود: وقف یکی از ویژگی‌های نظام حقوقی و اقتصادی دین مبین اسلام و مصداق روشنی از عمل صالح، تعاون، انفاق، احسان، عمل خیر، عمل صالح، صدقه جاریه ـــ و سایر مواردی است که در قرآن به‌ آن تحت عنوان خیر اشاره شده ـــ است، چنانچه وقف یکی از مصادیق روشن این واژه‌های قرآنی است.

وی در مورد تشویق‌های قرآن به وقف، آیات متعددی را مورد استناد قرارداد و گفت: در آیه ی  «فاستبقوا الخیرات»  ؛ قرآن نه تنها بدان تشویق می‌کند، بلکه در مقامی بالاتر امر می‌کند که در این راه مسابقه دهیم که بسیاری از مفسرین واژه خیرات در این آیه را به معنای «وقف» در نظر گرفته‌اند.

این استاد حوزه در ادامه افزود: در سوره مبارکه کهف آیه 46 می‌فرماید «وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا؛ نیکی‌هاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است» که این بدان معناست که ارزش‌های شایسته و پایسته ثوابش نزد پروردگار بهتر و سود بخش‌تر است.

وی ادامه داد: همچنین در سوره مریم آیه 76 آمده «وَیَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ مَّرَدًّا؛ خداوند کسانى را که هدایت‏یافته‏اند بر هدایتشان مى‏افزاید و نیکی‌هاى ماندگار نزد پروردگارت از حیث پاداش بهتر و خوش‏فرجام‏تر است» همچنین آیات دیگری نیز در این ارتباط وجود دارد که مفسران مراد از آن را به وقف تفسیر کرده‌اند مانند آیه پنج سوره انفطار که می‌فرماید «عَلِمَتْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ وَأَخَّرَت؛ هر نفسى آنچه را پیش فرستاده و بازپس گذاشته بداند»

وی با اشاره به سوره مزمل آیه 20 «وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ؛ و هر کار خوبى براى خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشى بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است»، افزود: در سوره بقره آیه 177 «لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّآئِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِینَ الْبَأْسِ أُولَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ؛ نیکوکارى آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و [یا] مغرب بگردانید بلکه نیکى آن است که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانى] و پیامبران ایمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‏ماندگان و گدایان و در [راه آزاد کردن] بندگان بدهد و نماز را برپاى دارد و زکات را بدهد و آنان که چون عهد بندند به عهد خود وفادارانند و در سختى و زیان و به هنگام جنگ شکیبایانند آنانند کسانى که راست گفته‏اند و آنان همان پرهیزگارانند» نیز با چنین مصداقی مواجه هستیم.

پاک‌نیا در توضیح این آیه گفت: یکی از تفسیر‌های «وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ» وقف مال با وجود علاقه انسان به مال و دارایی است که بر حسب آیات قرآن این وقف در طول ایمان به خدا، ایمان به غیب و پیامبر و قرآن قرار گرفته است که این موضوع نشانگر جایگاه عالی وقف در این آیات است.

همچنین حجت‌الاسلام موسویان در ارتباط با راهکارهای نهادینه‌سازی این تشویق‌ها در جامعه اظهار کرد: قرآن در بیان این مطالب سعی دارد این تشویق‌ها را به گونه‌ای بیان کند که با جهان‌بینی و اعتقادات ما هماهنگی داشته باشد؛ چراکه قرآن انسان را موجودی که در یک مقطع خاص به دنیا می‌آید و از دنیا می رود، لحاظ نمی‌کند و پرونده عمل او را با مرگ نمی‌بندد و این پرونده تا روز قیامت می‌تواند باقی بماند؛ چه در مورد خوبی‌ها و چه در مورد بدی‌ها.

پاک‌نیا  در ادامه افزود: مسئله‌ دیگری که باید مطرح شود این است که وقف، انفاقی است بدون تحقیر دیگران؛ یکی دیگر از برکات وقف زنده کردن روحیه ایمان، برادری، تعاون و اعتماد در جامعه است و علاوه بر این موارد در روایات نیز شاهد آثار و برکاتی چون نجات از آتش جهنم هستیم و وقف می‌تواند باعث ایجاد اشتغال در جامعه شود و نیز تعدیل ثروت در جامعه و کاهش فاصله طبقاتی را به دنبال داشته باشد.

این استاد حوزه با اشاره به آثار وقف در حیات اخروی و دنیوی ادامه داد: وقف می‌تواند باعث تقویت احساس نسل گذشته با نسل آینده شود و همچنین مانع از گسست نسل‌ها شود؛ حفظ فرهنگ و تمدن اسلامی نیز از دیگر برکات وقف است که در این زمینه شاهد موقوفاتی با عمر بیش از 700 سال هستیم که برای نشر فرهنگ و معارف اسلامی از آنها استفاده می‌شده است.

ادامه دارد ...